Συχνά αναρωτιόμαστε, τι είναι εκείνο που αλλάζει έναν άνθρωπο, μια ολόκληρη κοινωνία; Η απάντηση είναι η εκπαίδευση και ειδικότερα η ανατροφή και η διαπαιδαγώγηση των νέων μελών της κοινωνίας αυτής. Παρατηρούμε εκπαιδευτικά συστήματα, όπως εκείνα των Σκανδιναβικών χωρών με μεγάλο σεβασμό και θαυμασμό ταυτόχρονα σχετικά με τα όσα περιλαμβάνουν αλλά και τα όσα πετυχαίνουν. Μια σύγκριση με το δικό μας κατά βάση δασκαλοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας θα μας εξηγήσει πώς οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο. Ας δούμε λοιπόν, διαφορές στο εκπαιδευτικό σύστημα των Δανών και το δικό μας.
Στη Δανία το μόνο τεστ λέγεται Trivsel και σημαίνει ευημερία. Οι Δανοί πιστεύουν ότι όταν νιώθουμε καλά μαθαίνουμε καλύτερα. Τα σχολεία σχεδόν δε δίνουν καν βαθμούς, δουλειά για το σπίτι ή διαγωνίσματα για τα παιδιά. Σε αντίθεση με το ελληνικό σχολείο, όπου τα τεστ είναι διαρκή, έχουν βαθμοθηρικό υπόβαθρο, προάγουν τον ανταγωνισμό και όχι τον συναγωνισμό, που αυτό με τη σειρά του συμβάλλει στην διάπλαση ενός εγωιστικού, ατομοκεντρικού χαρακτήρα. Οι βαθμοί είναι αυτοί που, δυστυχώς, συχνά καθορίζουν το ποιόν ενός μαθητή, όποιος παίρνει τον μεγαλύτερο βαθμό θεωρείται καλύτερος σε όλα, ας μην ξεχνάμε το άγχος των παιδιών τις ημέρες που είναι να παραλάβουν τους βαθμούς τους κάθε τρίμηνο. Ακόμη και το όνειρό τους να ακολουθήσουν τις αγαπημένες τους σπουδές πολλές φορές αναβάλλεται ή και διακόπτεται από μια λάθος στιγμή σε κάποιο από τα εξεταζόμενα πανελλαδικώς μαθήματα. Οι εργασίες στο σπίτι είναι μισητές από πολλά παιδιά και δικαιολογημένα, καθώς ο όγκος τους είναι μεγάλος και δεν υπάρχει χρόνος ξεγνοιασιάς και χαλάρωσης.
Έννοιες που διδάσκονται στα παιδιά στη Δανία
Η έννοια της εμπιστοσύνης.
Όταν μαθαίνουμε να έχουμε εμπιστοσύνη στα παιδιά μας, παρέχοντάς τους εφόδια για τη ζωή και ελευθερία να τα χρησιμοποιούν, τα βοηθάμε να χτίσουν θεμέλια για να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και ανθεκτικότητα. Και η ανθεκτικότητα θεωρείται ο θεμέλιος λίθος της επιτυχίας και της ευτυχίας. Πώς πετυχαίνουν, όμως, την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης στα παιδιά; Επιτρέπουν στα παιδιά περισσότερο ελεύθερο παιχνίδι, αφήνουν τα παιδιά να βγαίνουν έξω όποιες κι αν είναι οι καιρικές συνθήκες, λένε ναι στο παιχνίδι στη βροχή. Αναθέτουν μικροδουλειές στα παιδιά, πρακτικά καθήκοντα. Τα παιδιά διδάσκονται να μαθαίνουν, άρα τον τρόπο έρευνας και συλλογής γνώσεων, που με τη σειρά του οδηγεί στην διαμόρφωση άποψης. Έτσι τα παιδιά εμπιστεύονται τον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους. Στοχεύουν διαρκώς στην εμπειρική μάθηση και να ανακαλύπτουν μόνα τους τις διάφορες απαντήσεις στα ”γιατί” που προκύπτουν μέσα στην τάξη. Σπουδαίο ρόλο και αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής τους διαδικασίας αποτελεί η συνεργατική μάθηση. Άλλη μια συχνή δραστηριότητα που θα συναντήσετε είναι οι αγκαλιές.
Στην Ελλάδα γίνονται προσπάθειες από τους δασκάλους να εντάσσουν δραστηριότητες στο πρόγραμμά τους, που θα βοηθάνε τα παιδιά να κατακτήσουν και να κατανοήσουν έννοιες όπως, η αλληλεγγύη ή η εμπιστοσύνη. Δυστυχώς, όμως, είναι στη διάθεση του κάθε δασκάλου για το πόσο θα ακολουθήσει τέτοιους είδους δραστηριότητες και πόσο χρόνο θα αφιερώσει για αυτές. Έτσι, έχουμε ως αποτέλεσμα τα παιδιά να μαθαίνουν θεωρητικά και μόνο την εννοιολογική σημασία της λέξης αλληλεγγύη ή εμπιστοσύνη. Τα παιδιά διδάσκονται όχι το πώς να μαθαίνουν, αλλά αναπαράγουν έτοιμες γνώσεις, ακολουθώντας τη γνωστή μέθοδο της παπαγαλίας, που το μόνο που προσφέρει στα παιδιά είναι χειραγώγηση σκέψης και έλλειψη κρίσης κι ελεύθερης βούλησης. Όπως και το μοντέλο διδασκαλίας δεν είναι συνεργατικό, το συνεργατικό μοντέλο μπορεί να ακολουθείται σε συγκεκριμένες ώρες και μέρες όπου τα μαθήματα είναι πιο ελεύθερα, όπως το μάθημα Project, όπου βλέπουμε την ομαδοκεντρική μέθοδο να παίρνει μέρος. Ειδάλλως, η συνεργασία όσο βαδίζουμε σε μεγαλύτερες τάξεις βλέπουμε να φθίνει.
Ενσυναίσθηση
Φυσικά και δεν θα έλειπε η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Η ενσυναίσθηση είναι το καύσιμο για τη σύνδεση με τους άλλους και προάγει την καλύτερη ομαδική δουλειά. Βελτιώνει τις στενές σχέσεις και την ικανότητα ανατροφής των παιδιών. Μειώνει τον εκφοβισμό. Ο πραγματικός ορισμός της ενσυναίσθησης είναι η ικανότητα να βάζεις τον εαυτό σου στη θέση του άλλου. Να αισθάνεσαι αυτό που αισθάνεται ο άλλος. Ακούγεται προφανές, όμως, δεν είναι. Μέσα από δραστηριότητες όπως, παιχνίδια ρόλων, συζητήσεις, συχνή κουβέντα μεταξύ τους, κατανοούν συναισθήματα και καταστάσεις, βρίσκουν λύσεις και δεν ακούν έναν ενήλικα να ηθικολογεί. Μέσω της συζήτησης και του διαλόγου αναπτύσσουν μια ακόμη δεξιότητα εκείνη της ενεργητικής συμμετοχής και ακρόασης του συνομιλητή.
Διδάσκονται την αυθεντικότητα
Τι είναι αυθεντικότητα; Να μην κρύβουμε από τα παιδιά όψεις της ζωής. Ο θάνατος συμπεριλαμβάνεται στο εθνικό σχολικό πρόγραμμα στη Δανία. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι υποχρεωτικό μάθημα για κάθε τάξη, ξεκινά από πολύ μικρές ηλικίες. Αυθεντικότητα είναι να μη μιλάμε με ντροπή για θέματα όπως το σεξ. Η ειλικρίνεια βελτιώνει την αυτοπεποίθηση των παιδιών για το σώμα τους και τα προστατεύει από την κακοποίηση. Την αυθεντικότητα την χτίζουν οι λέξεις. Μαθαίνουν στα παιδιά λέξεις για να μπορούν να ονομάζουν ό,τι νιώθουν, ό,τι τους συμβαίνει. Αυτό το πετυχαίνουν σε μεγάλο βαθμό οι Δανοί μέσα από τις ώρες συζήτησης που έχουν στο πρόγραμμά τους, μιλούν και εκφράζουν αυτό που αισθάνονται διαρκώς με όρια και σεβασμό ως προς τον συμμαθητή-φίλο τους. Δεν υπάρχουν επικρίσεις και κανένας δισταγμός. Σε μικρότερα παιδιά δίνονται στις πρώτες τάξεις λεξιλόγια έκφρασης συναισθημάτων, μαθαίνουν λέξεις με τις οποίες εκφράζονται και κατανοούν και τα συναισθήματα των υπόλοιπων παιδιών.
Οι Δανοί διδάσκονται για το θάρρος
Τα παιδιά τολμούν, δε φοβούνται το λάθος. Οι πραγματικά επιτυχημένοι άνθρωποι μιλάνε για τη σημασία της αποτυχίας. Στην Ελλάδα πολλοί προσπαθούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από την αποτυχία, πιστεύοντας ότι αν αποτύχουν θα είναι δυστυχισμένα. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα είναι σχεδιασμένο για να μετράει τις σωστές απαντήσεις και μας βάζει άριστα αν πετυχαίνουμε από πολύ μικρή ηλικία. Η αποτυχία στη Δανία αποτελεί την πρώτη απόπειρα μάθησης. Οι δάσκαλοι στη Δανία ενθαρρύνουν πολύ τα παιδιά να κάνουν λάθη. Αντλούν παραδείγματα από τα όχι τόσο καλά διαγωνίσματα και όχι τόσο από τα καλά. Αυτή είναι μια πολύ συχνή τακτική στα σχολεία της Δανίας.
Το θάρρος στα δικά μας ελληνικά σχολεία είναι κάτι που δύσκολα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως διδάσκεται. Οι ρίζες της ελλιπής διδαχής του θα λέγαμε πως βρίσκεται στην οικογένεια κι έπειτα στο σχολείο. Οι γονείς και έπειτα οι δάσκαλοι, προσπαθούν να δώσουν έτοιμες λύσεις και βοήθεια στην υλοποίηση της κάθε προσπάθειας. Πολλές φορές να γίνεται καν προσπάθεια από το ίδιο το παιδί. Η ουσία για τα παιδιά στα ελληνικά σχολεία κρύβεται στην επιτυχία. Η αποτυχία είναι κατακριτέα και δεν λειτουργεί ως παράδειγμα για τους δασκάλους, οι οποίοι συχνά κάνουν αναφορά μόνο σε ένα άριστο καθώς πρέπει γραπτό, το οποίο συνήθως δεν αποτελεί προσπάθεια και δημιούργημα ενός παιδιού, αλλά αποτελείται από έτοιμες και επαναλαμβανόμενες γνώσεις.
Χούγκα και συντροφικότητα
Το 2016 η δανέζικη λέξη του χούγκα διαδόθηκε τόσο πολύ, ώστε συμπεριλήφθηκε επίσημα στο αγγλικό λεξικό Collins. Η κάποτε άγνωστη λέξη τώρα φιγουράρει σε όλο τον κόσμο. Ο ορισμός της χούγκα είναι: η έννοια της θαλπωρής, της άνεσης, της ευθυμίας με συναισθήματα ευεξίας και ευχαρίστησης. Χούγκα είναι να περνάς χρόνο με τους αγαπημένους σου. Είναι να έχεις συντροφικότητα (faelleskaab). Και αυτή η έννοια διδάσκεται σε σχολεία. Τα σχολεία σχεδιάζουν μαθήματα με βάση τη συντροφικότητα. Κάνουν συγκεντρώσεις συντροφικότητας. Κλείνουν τα κινητά και τις οθόνες και περνούν χρόνο μεταξύ τους, σε οικογένεια, σε σχολείο ή σε κοινότητα. Χούγκα σημαίνει απλότητα και λιτότητα.
Εμείς με τη σειρά μας αυτό που θα προσθέσουμε και θα συμβουλεύσουμε όλους τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, εσάς αλλά και εμάς, είναι η Νορβηγική λέξη Barnesyn που δίνει ιδιαίτερο νόημα στη ζωή. Σε μετάφραση, Barnesyn σημαίνει η παιδική οπτική, δηλαδή η ικανότητα να βλέπουμε την ζωή μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Βλέποντας την ζωή με αυτή την οπτική, όλα είναι πιο ελπιδοφόρα, πιο ανθρώπινα και ζωντανά! Ας παραδειγματιστούμε!
Για το παραπάνω κείμενο χρησιμοποιήθηκε ως πηγή έμπνευσης το βιβλίο της Jessica Joelle Alexander, ”Πώς οι Δανοί εκπαιδεύουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στο σχολείο και στην οικογένεια;”
