Από τη Νάγια Σταμπουλή, παιδοψυχολόγο και μέλος της nannuka.gr
Αναμφισβήτητα, η πειθαρχία του παιδιού είναι ένα από τα δυσκολότερα έργα του γονικού ρόλου! Η πειθαρχία συχνά συγχέεται με την τιμωρία, στην πραγματικότητα όμως οι δύο έννοιες διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Η τιμωρία είναι μία συνήθως σκληρή πράξη με σκοπό τη συμμόρφωση του παιδιού ενώ η πειθαρχία είναι μια προληπτική διαδικασία με εκπαιδευτικό χαρακτήρα και σκοπός της είναι η καθοδήγηση του παιδιού και η εκμάθηση ασφαλών τρόπων συμπεριφοράςκαι αυτοελέγχου.
Η λογική του Τime–out ως τεχνική πειθαρχίας
Η τεχνικήτου time–out, μία από τα πιο διαδεδομένες τεχνικέςτροποποίησηςτης συμπεριφοράς, ακολουθεί μια απλή λογική:
- Η προσοχή ενισχύει την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς.
Αυτό σημαίνει ότι, οποιαδήποτε συμπεριφορά (επιθυμητήκαι μη) έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να λάβει προσοχή από τους άλλους, τότε η συμπεριφορά αυτή θα ενισχυθεί και άρα θα επαναληφθεί. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η συμπεριφορά θα ενισχυθεί ανεξάρτητα από το είδος της προσοχής που θα λάβει, θετική (επιβράβευση) ή αρνητική (επίπληξη).Αυτό συνεπάγεται ότι για να σταματήσει μια συμπεριφορά, θα πρέπει να υπάρξει ένα σύντομο χρονικό διάστημα, μετά την εκδήλωσή της, όπουκάθε είδος προσοχήςδιακόπτεται.
Σκοπός της τεχνικής time–outείναι η διακοπή της μη επιθυμητής συμπεριφοράς και η βελτίωση της συμπεριφοράς του παιδιού.
Ενώ φαίνεται αρκετά απλή ως προς την εφαρμογή της, στην πράξη γίνονται αρκετά λάθη που δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότητά της. Έρευνες αποδεικνύουν τον υψηλό δείκτη αποτελεσματικότητας της παρούσας τεχνικής, όταν αυτή χρησιμοποιείται σωστά (Kazdin, 2013).
Σχεδιασμός Πλάνου Πειθαρχίας (DisciplinePlan)
Η συνολική βελτίωση της συμπεριφοράς του παιδιού, η εξάλειψη της μη επιθυμητής συμπεριφοράς και ηαντικατάστασή της με επιθυμητές συμπεριφορές, απαιτούν τον σχεδιασμό ενόςολοκληρωμένουπλάνουπειθαρχίας (DisciplinePlan). Tο time–outθα αποτελεί μόνο ένα μέρος αυτού του πλάνου, ένα εργαλείο που βοηθά τον γονέα να ελέγχει την προβληματική συμπεριφορά, ενώ παράλληλα εργάζεται για την αντικατάστασή της με επιθυμητές συμπεριφορές μέσω του πλάνου πειθαρχίας. Η πειθαρχία είναι μια διαδικασία εκπαίδευσης που οδηγεί στην μάθηση και την αφομοίωση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Τόσο η εκπαίδευση όσο και η μάθηση της συμπεριφοράςαπαιτούν χρόνο. Δεν είναι δυνατό ένα παιδί να μάθει μια συμπεριφορά με την πρώτη κιόλας φορά. Κάθε είδους εκπαίδευση απαιτεί ένα καλά σχεδιασμένο πλάνο που δίνει βάση στη συνεχή εξάσκηση και αποτελείται από κάποια βασικά βήματα :
- Προσδιορίστε την προβληματική συμπεριφορά (π.χ. όταν νιώθει θυμό, φωνάζει και κλαίει)
- Προσδιορίστε την επιθυμητή συμπεριφορά που θα αντικαταστήσει την προβληματική συμπεριφορά (π.χ. όταν νιώθει θυμό, θα μετράει μέχρι το δέκα προκειμένου να ηρεμήσει κι έπειτα θα χρησιμοποιεί το διάλογο για να λύσει τις διαφορές του)
- Ενισχύστε την επιθυμητή συμπεριφορά, με έπαινο «Μπράβο, τι ωραία που κάθεσαι ήρεμος», με μια αγκαλιά, μια βόλτα, ένα παιχνίδι που του αρέσει πολύ κλπ.
- Προσδιορίστετις συνέπειεςπου θα ακολουθήσουν όταν εκδηλώσει τη μη επιθυμητή συμπεριφορά. Σε αυτό το στάδιο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η προαναφερθείσα τεχνική του time-out ως μέρος του πλάνου πειθαρχίας.
- Εφαρμόστε σταθερά τις συνέπειες που έχετε επιλέξει κάθε φορά που η προβληματική συμπεριφορά εμφανίζεται. Η συνέπεια παίζει καθοριστικό ρόλο.
Θυμηθείτε ότι όσο πιο συχνά και τακτικά ενισχύεται η επιθυμητή συμπεριφορά, όσο πιο αποτελεσματικά και με συνέπεια χρησιμοποιούνται τα time-outs όταν εκδηλώνεται η προβληματική συμπεριφορά, τόσο πιο γρήγορα το παιδί θα αφομοιώσει την επιθυμητή συμπεριφορά.
Δεν θα πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι το πιο σημαντικό συστατικό ενός επιτυχημένου πλάνου πειθαρχίας και το κλειδί για την αποτελεσματική διαχείριση της συμπεριφοράς είναι μια ζεστή, τρυφερή και στοργική σχέση μεταξύ του γονέα και του παιδιού. Μιλήστε στο παιδί σας σχετικά με τις συμπεριφορές, τα συναισθήματα και τις προσδοκίες. Έχετε επαφή με το παιδί σας, αγκαλιάστε το, χαϊδέψτε το, χαμογελάστε του, να το ακούτε προσεκτικά και να υποστηρίζετε κάθε κατόρθωμά του.
Στο δεύτερο μέρος, θα περιγραφούν αναλυτικά η διαδικασία και η εφαρμογή της τεχνικής του time–out καθώς και ορισμένες συμβουλές για την αύξηση της αποτελεσματικότητάς της.
Βιβλιογραφία
Kazdin, A.E. (2013). Behavior modification in applied settings (7thed.). LongGrove, IL: WavelandPress.
