Δυσγραφία: Τι είναι, Συμπτώματα, Αντιμετώπιση [Οδηγός]
Στο σημερινό άρθρο θα ασχοληθούμε με το ερώτημα όλο και περισσότερων γονιών ή εκπαιδευτικών σχετικά με τη δυσγραφία και το τι ακριβώς είναι.
Θα ανακαλύψετε τα χαρακτηριστικά της συμπτώματα, στρατηγικές και συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης, πώς γίνεται η διάγνωση και κάποια tips για γονείς ή εκπαιδευτικούς.
Έτσι, θα κατανοήσετε τη φύση της συγκεκριμένης μαθησιακής δυσκολίας και θα μπορέσετε να στηρίξετε καλύτερα τις ανάγκες ενός παιδιού με δυσκολίες στη γραφή.
Ας ξεκινήσουμε!
Δυσγραφία: Τι είναι – Ορισμός
Η δυσγραφία (dysgraphia) προέρχεται από ελληνική λέξη (δυσ + γραφή), και σημαίνει δύσκολη γραφή, δηλαδή, δυσκολία στην παραγωγή γραμμάτων. Ανήκει στις Μαθησιακές Δυσκολίες και συγκεκριμένα, στις Διαταραχές Παραγωγής Γραπτού Λόγου.
Για να κατανοήσετε καλύτερα, λοιπόν, τον όρο δυσγραφία, ας καταλάβουμε πρώτα τι σημαίνουν οι ευρύτεροι όροι στους οποίους ανήκει.
Αρχίζοντας από το τι είναι οι Μαθησιακές Δυσκολίες, σύμφωνα με την Εθνική Συλλογική Επιτροπή για Μαθησιακές Δυσκολίες των ΗΠΑ (NJCLD, 2016) είναι μη ομοιόμορφες διαταραχές νευρολογικής αιτιολογίας, που εκδηλώνονται διαφορετικά από τα προσχολικά χρόνια ενός ατόμου και παραμένουν στην ενήλικη ζωή του. Άρα, η δυσγραφία παραμένει στους ενήλικες, δεν εξαφανίζεται ποτέ, απλώς υπάρχουν τρόποι να μειωθούν οι δυσκολίες και να μπορεί να είναι πιο λειτουργικό το άτομο.
Ακόμη, σχετικά με τις Διαταραχές Παραγωγή Γραπτού Λόγου, υπάρχουν δύο υποκατηγορίες:
- οι διαταραχές γραφής, που αφορούν τη μεταφορά ιδεών σε γραπτό λόγο και
- οι διαταραχές γραπτής έκφρασης, που αφορούν δυσκολίες αποτύπωσης και ταξινόμησης των ιδεών σε ένα γλωσσικό προϊόν.
Με βάση τα παραπάνω, κατανοούμε πλέον καλύτερα ότι η δυσγραφία ανήκει στις Μαθησιακές Δυσκολίες, έπειτα στις Διαταραχές Γραπτού Λόγου και τέλος, στις Διαταραχές της Γραφής.
Τι είναι, όμως, στην ουσία η δυσγραφία;
Όταν αναφερόμαστε στη δυσγραφία μιλάμε για δεξιότητες γραφής πολύ χαμηλότερες από αυτές που θα περιμέναμε για ένα παιδί με βάση τη νοημοσύνη, την ηλικία και την εκπαίδευση που έχει.
Ακόμη, υπάρχει δυσκολία στις αυτόματες μυοκινητικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για να σχεδιάσει κάποιος γράμματα ή αριθμούς.
Έτσι, παρουσιάζονται κατά τη δυσγραφία προβλήματα ορθογραφίας, συλλαβισμού, σημείων στίξης, γραμματικής, οργάνωσης γραπτού του παιδιού, κ.ά., όπως θα δείτε στη συνέχεια του άρθρου.
Είδη δυσγραφίας
Η δυσγραφία διακρίνεται σε τρία είδη ανάλογα με τις δυσκολίες που παρουσιάζει.
Στη α) δυσλεξική δυσγραφία ανήκουν γραπτά μαθητών που είναι δυσανάγνωστα και έχουν πολλά ορθογραφικά λάθη, ενώ ο μαθητής δε δυσκολεύεται με το κράτημα του μολυβιού, την αντιγραφή, την ταχύτητα γραφής.
Στη β) δυσγραφία λόγω προβλημάτων λεπτής κινητικότητας ανήκουν γραπτά δυσανάγνωστα και μαθητές που δυσκολεύονται στην αντιγραφή. Από την άλλη, δεν υπάρχουν δυσκολίες αντιγραφής και ταχύτητας γραφής.
Στη γ) δυσγραφία λόγω χωρικής αντίληψης δε συναντάμε δυσκολία στην ορθογραφία και την ταχύτητα γραφής, τα κείμενα είναι δυσανάγνωστα και η αντιγραφή δύσκολη.
Χαρακτηριστικά συμπτώματα της δυσγραφίας
Όπως είδαμε πιο πάνω, η φύση των προβλημάτων της δυσγραφίας διαφέρει ανά περίπτωση. Ωστόσο, τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στη γραφή, συνήθως δυσκολεύονται κυρίως σε δραστηριότητες που απαιτούν συντονισμό χεριού – ματιού.
Υπάρχουν, λοιπόν, κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα που μαρτυρούν την ύπαρξη της δυσγραφίας. Αυτά είναι:
- προβληματικό κράτημα μολυβιού,
- ακατάλληλη θέση καρπού, του σώματος και τετραδίου,
- αστοχίες μεγέθους και σχήματος γραμμάτων, κακογραφία
- σύγχυση κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων στο εσωτερικό των λέξεων,
- σύγχυση κάθετης, πλάγιας και συνεχούς γραφής,
- πολλά σβησίματα και διορθώσεις,
- παράβαση των περιθωρίων,
- υπερβολικά αργός ή γρήγορος ρυθμός αντιγραφής ή γραφής,
- μισές λέξεις και γράμματα,
- αδυναμία προσανατολισμού στον διαθέσιμο χώρο προς γραφή,
- μη κατάλληλο διάστημα λέξεων – γραμμάτων,
- φτωχός γραφικός χαρακτήρας, όχι καλά γράμματα
- πολλά λάθη (γραμματικής, ορθογραφίας, στίξης, οργάνωσης),
- ψιθύρισμα λέξεων κατά τη γραφή,
- δυσκολία γραφής μαθηματικών διαδικασιών με συλλογισμό, οργάνωση λόγου, δημιουργία μοτίβων, λογικές ακολουθίες,
- απουσία φάσεων σχεδιασμού και βελτίωσης κατά τη γραφή με μόνες βελτιώσεις όσες αφορούν την εξωτερική εμφάνιση του γραπτού τους.
Σχετίζεται η δυσγραφία με άλλες μαθησιακές δυσκολίες ή ελλείμματα;
Κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα της δυσγραφίας είναι κοινά με άλλες μαθησιακές δυσκολίες. Πώς θα καταλάβουμε σε αυτή την περίπτωση ποια μαθησιακή δυσκολία έχει το παιδί;
Δυσγραφία, Δυσλεξία, Δυσορθογραφία
Ο όρος δυσγραφία παρουσιάζεται συχνά ως συνώνυμο των όρων δυσορθογραφία και δυσλεξία. Ωστόσο, η κάθε μία από τις παραπάνω μαθησιακές δυσκολίες είναι διαφορετική και δε θα πρέπει να τις συγχέουμε.
Συχνά, αναφέρεται η δυσκολία στην ανάγνωση ή την ορθογραφία ως χαρακτηριστικό της δυσγραφίας.
Εδώ, σε σχέση με τα συμπτώματα της δυσλεξίας, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως
- η καλή ανάγνωση και η κακή ορθογραφία μπορεί να μαρτυρούν δυσγραφία,
- ενώ η κακή ανάγνωση και κακή ορθογραφία μπορεί να μαρτυρούν δυσλεξία.
Επομένως, η δυσγραφία δε σχετίζεται με δυσκολία στην ανάγνωση αλλά με δυσκολία στην ορθογραφία, στη σύνθεση του κειμένου και στην κινητικότητα.
Δυσγραφία & άλλα ελλείμματα
Η δυσγραφία μπορεί να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως οι διαταραχές αυτές ευθύνονται για τη δυσγραφία, αν και σίγουρα την επηρεάζουν αρνητικά. Συγκεκριμένα, οι διαταραχές αυτές μπορεί να είναι ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας) αλλά και άλλα προβλήματα του παιδιού, όπως ακοής, όρασης, νοητικών δυσλειτουργιών, πολιτισμικών ή γλωσσικών δυσκολιών ή ανεπαρκούς εκπαίδευσης.
Για να γίνει έγκυρη διάγνωση, θα πρέπει να αποκλειστούν άλλες δυσκολίες που μπορεί το άτομο να έχει. Για το πώς συστήνεται να γίνεται η διάγνωση της δυσγραφίας θα το δούμε λίγο πιο κάτω.
Ορισμένα παραδείγματα δυσγραφίας
Ας δούμε τώρα λίγα παραδείγματα δυσγραφίας, για να μπορέσετε να κάνετε πιο εύκολα την ανίχνευσή της.
- Ορθογραφικά λάθη (π.χ. πέζο, ίταν)
- Παραλείψεις γραμμάτων στο εσωτερικό λέξης (π.χ. μαύρ αμάξι)
- Απουσία τόνων (π.χ. σημερα πηγαμε στο σχολειο)
- Απουσία σημείων στίξης (π.χ. Ξύπνησα έφαγα ντύθηκα…)
- Απουσία ορίων μεταξύ των λέξεων (π.χ. ειμαικαλα)
- Απουσία κεφαλαίων και τελείας στο τέλος λόγου (π.χ. Σήμερα θα πάμε θέατρο. αύριο θα μαγειρέψουμε…)
Πού μπορώ να κάνω διάγνωση για δυσγραφία;
Σε περίπτωση που υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ύπαρξης δυσγραφίας, το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να ζητήσετε έγκαιρα μια αξιολόγηση του παιδιού.
Πού μπορώ να κάνω διάγνωση για δυσγραφία;
Η διαγνωστική αξιολόγηση των μαθησιακών δυσκολιών στην Ελλάδα πραγματοποιείται από δημόσιες υπηρεσίες, τα ΚΕΔΑΣΥ (Κέντρα Διάγνωσης Αξιολόγησης Συμβουλευτικής και Υποστήριξης ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες).
Εκεί η διεπιστημονική ομάδα, δηλαδή μια ομάδα που αποτελείται από επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων (λογοπεδικός, ειδικός παιδαγωγός και ψυχολόγος), αναλαμβάνει να αξιολογήσει διαφορετικές δεξιότητες του παιδιού με διάφορους τρόπους.
Συγκεκριμένα, χορηγούνται σταθμισμένα ψυχομετρικά εργαλεία που αξιολογούν ποσοτικά τις αδυναμίες και τις δυνατότητες του παιδιού σε διαφορετικούς τομείς (γνωστικό, ψυχοκινητικό, νοημοσύνης, κ.ά.). Ακόμη, υπάρχουν και μέθοδοι ποιοτικής αξιολόγησης (π.χ. συνεντεύξεις) που προσφέρουν συνδυαστικά μια πλήρη και ορθή διάγνωση.
Η αξιολόγηση από τα ΚΕΔΑΣΥ γίνεται, αφού υπάρχει ειδική έκθεση από το σχολείο που φοιτά το παιδί.
Ακόμη, αν είστε γονιός και επιθυμείτε μια άμεση αξιολόγηση, μπορείτε να απευθυνθείτε και σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά και διαγνωστικά κέντρα, αρκεί να γνωρίζετε πως οι γνωματεύσεις αυτές δεν ισχύουν στα δημόσια σχολεία.
Συνοψίζοντας, η αξιολόγηση περιλαμβάνει:
- πλήρες ιατρικό, οικογενειακό, σχολικό ιστορικό και προφίλ του μαθητή με δυσγραφία
- τις συναισθηματικές, ψυχοκινητικές, γνωστικές δεξιότητες αλλά και
- την εκτίμηση της νοημοσύνης. Αυτό γίνεται για να αποκλειστεί ότι οι δυσκολίες μάθησης δεν οφείλονται στο νοητικό δυναμικό, αλλά ότι όντως υπάρχει μια μαθησιακή δυσκολία.
Στρατηγικές & τρόποι αντιμετώπισης δυσγραφίας
Με βάση την πλήρη διάγνωση σχεδιάζεται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης στη μαθησιακή δυσκολία της δυσγραφίας. Έτσι, ανάλογα με τις αδυναμίες του κάθε παιδιού, δημιουργείται ένα πλάνο ενίσχυσης αυτών των αδυναμιών.
Ας δούμε στρατηγικές και έπειτα, συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης της δυσγραφίας, για να υποστηρίξετε κατάλληλα το παιδί ή τον μαθητή σας!
Στρατηγικές αντιμετώπισης δυσγραφίας
Για να υποστηριχθούν τα διάφορα ελλείματα του παιδιού, θα πρέπει να ασκείται σε δραστηριότητες δυσγραφίας για ενίσχυση:
- μνήμης (λεκτική, οπτική, βραχύχρονη, κ.ά.)
- φωνολογικής επεξεργασίας (φωνολογική μνήμη, ταχεία κατονομασία για ανάσυρση φωνολογικών πληροφοριών, ταχύτητα επεξεργασίας)
- λεπτής κινητικότητας
- προσανατολισμού
- μεταγνωστικών δεξιοτήτων (αλλαγής σχεδίων, αυτοδιόρθωσης, κ.ά.),
- γραφής (στάση, σχεδιασμός γραμμάτων, κράτημα μολυβιού, εμφάνιση γραπτού, κεφαλαία – μικρά, αποστάσεις γραμμάτων, αντιστροφή λέξεων, ορθή χρήση χώρου κατά τη γραφή, χρήση τόνων και σημείων στίξης)
- ορθογραφίας (βασικής, καταληκτικής, θεματικής).
- σωστής θέσης σώματος και τετραδίου
- αντίληψης (οπτικής, ακουστικής, οπτικοακουστικής).
Τρόποι αντιμετώπισης δυσγραφίας
Υπάρχουν πολλά βοηθήματα για τη δυσγραφία, όπως βοηθήματα λαβής μολυβιού, ειδικά τετράδια για βελτίωση του γραπτού του παιδιού, ακόμη και εφαρμογές!
Πάμε, όμως, να δούμε συγκεκριμένα κάποιες ασκήσεις δυσγραφίας και τρόπους που χρησιμοποιούνται συχνά για τη μείωση των δυσκολιών.
- Χρήση τετραδίων με γραμμές για καλύτερο προσανατολισμό (μπορείτε αν χρειάζεται να πατήσετε από πάνω με έναν μαρκαδόρο τις γραμμές για καλύτερη εστίαση).
- Χρήση μολυβιού ή στυλό που διευκολύνει το παιδί.
- Προγραφικές και γραφοκινητικές ασκήσεις με τελείες, διακεκομμένες γραμμές ή λαβυρίνθους με στόχο τα καλά γράμματα.
- Ασκήσεις αυτοδιόρθωσης με οπτικό βοήθημα μια λίστα με όσα θα πρέπει κάθε φορά να ελέγχει στο τέλος γραπτής άσκησης.
- Ασκήσεις λεπτής κινητικότητας (με πηλό και πλαστελίνες, με μικρά αντικείμενα όπως χάντρες, κ.ά., γραφή σε επιφάνειες με διαφορετικές υφές).
- Επιμονή στη σωστή στάση σώματος, λαβής μολυβιού και τετραδίου (προσοχή στο να μην ασκείται μεγάλη πίεση και να μη γυρνάει ο καρπός του χεριού προς τα μέσα κατά τη γραφή).
3 Tips από μια ειδική παιδαγωγό!
Η ψυχολογία του παιδιού επηρεάζεται από τον τρόπο εργασίας του και από τη δική μας αντιμετώπιση.
Σ’ αυτό το άρθρο, μοιραζόμαστε μαζί σας τρία πολύ σημαντικά tips από την εμπειρία μας, για να δημιουργήσετε κίνητρα στο παιδί να ενισχύσει τις προσπάθειες του!
- Μειώστε τις εργασίες. Καλύτερα λίγες εργασίες με αυξημένη απόδοση, παρά πολλές με χαμηλή απόδοση και πρόκληση αισθήματος κούρασης του παιδιού.
- Επιβραβεύστε κάθε φορά όχι μόνο για το αποτέλεσμα αλλά και για την προσπάθεια και την επιμονή.
- Να θυμάστε το σύνολο των δυσκολιών του παιδιού, για να έχετε πρώτα εσείς υπομονή, διδάσκοντας την έτσι και στο παιδί.
Τι είναι η δυσγραφία – Επίλογος
Φθάνοντας στο τέλος αυτού του πλήρους οδηγού, ελπίζουμε να πήρατε κάποιες βασικές πληροφορίες για τη δυσγραφία: τι είναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά συμπτώματα και οι ενδείξεις της, πώς γίνεται η διάγνωση και η αντιμετώπισή της.
Μια ψυχοεκπαιδευτική αξιολόγηση με ποσοτικές αλλά και ποιοτικές μεθόδους, με σταθμισμένα και μη σταθμισμένα τεστ, αποτελεί πολύ χρήσιμο βοήθημα για τη σύνταξη της παρέμβασης που είναι κατάλληλη για το κάθε παιδί.
Μη ξεχνάτε ότι κάθε παιδί, άσχετα με το αν έχει κάποια μαθησιακή δυσκολία ή όχι, είναι διαφορετικό, έχει τις δικές του ανάγκες.
Αυτές τις ανάγκες οφείλει όλος ο περίγυρός του (γονείς, εκπαιδευτικοί, συμμαθητές, κτλ.) να παρατηρήσει, να κατανοήσει και να λάβει υπόψη στην καθημερινότητά του.
Από την Ηλέκτρα Σ., καθηγήτρια της Nannuka
