Άγχος αποχωρισμού πότε ξεκινάει;
Ένα συχνό φαινόμενο στην αρχή της σχολικής χρονιάς και συνηθισμένο στην προσχολική ηλικία είναι το άγχος αποχωρισμού. Χρονικά προσδιορίζεται από τον 18ο μήνα, όποτε το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη μονιμότητα των αντικειμένων (ότι δηλαδή ό,τι χάνεται από το οπτικό του πεδίο δεν εξαφανίζεται, αλλά μπορεί να επανέλθει) και συνήθως ολοκληρώνεται γύρω στα 6 έτη. Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογικό στη βρεφική ηλικία και έως και τα 3 έτη.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η εδραίωση μίας σχέσης προσκόλλησης µε ένα άλλο πρόσωπο, εν προκειµένω µε την παιδαγωγό/ νηπιαγωγό είναι απαραίτητη, ώστε το παιδί να έχει ένα πρόσωπο αναφοράς όταν το περιβάλλον θα του δηµιουργήσει εσωτερική ένταση.
Μελέτη που διενεργήθηκε από το πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 2004, έδειξε πως η μηδενική ή ελλιπής προσαρμογή νεαρών νηπίων στον παιδικό σταθμό αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, γνωστή και ως ορμόνη του άγχους, τα οποία παραμένουν αυξημένα ακόμη και πέντε μήνες μετά από την ένταξή του νηπίου στον παιδικό σταθμό.
Πότε κορυφώνεται το άγχος αποχωρισμού;
Το άγχος αποχωρισμού συνήθως κορυφώνεται κατά την περίοδο που τα παιδιά περνούν από τη βρεφική στην προσχολική ηλικία, δηλαδή κυρίως από 8 μηνών μέχρι περίπου 2-3 ετών. Αυτή η φάση αντιστοιχεί συνήθως με το χρονικό διάστημα κατά το οποίο τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μεγαλύτερη ανεξαρτησία και κινούνται προς την εξερεύνηση του περιβάλλοντός τους.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίζουν περιόδους αυξημένου άγχους όταν οι γονείς τους προσπαθούν να τα αφήσουν σε παιδικούς σταθμούς, προ νηπιακές τάξεις ή άλλες καταστάσεις που απαιτούν να περάσουν χρόνο μακριά από τους γονείς τους. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μια πιο έντονη αίσθηση του “εγώ” και να γνωρίζουν ότι είναι ξεχωριστά από τους γονείς τους.
Καθώς αυτή η φάση περνά και τα παιδιά προσαρμόζονται στις νέες καταστάσεις, το άγχος αποχωρισμού συνήθως αρχίζει να εξασθενεί. Η σταθερότητα, η συνεπής ρουτίνα και η ασφάλεια που παρέχουν οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του άγχους αποχωρισμού κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου.
Πότε τελειώνει το άγχος αποχωρισμού;
Το άγχος αποχωρισμού είναι μια φυσιολογική αντίδραση που βιώνουν τα παιδιά κατά την παιδική ηλικία, ιδίως κατά την προσχολική φάση και την πρώτη παιδική ηλικία. Δεν έχει ένα συγκεκριμένο “τέλος” επομένως, αλλά υποχωρεί και μειώνεται σταδιακά καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται και αποκτούν περισσότερη αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία.
Συγκεκριμένα, οι περισσότεροι παιδοψυχολόγοι και ειδικοί στην παιδική ανάπτυξη συμφωνούν περίπου σε αυτά τα σημεία:
- Προσχολική ηλικία (3-6 ετών): Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, το άγχος αποχωρισμού συνήθως μειώνεται σημαντικά καθώς τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μεγαλύτερη ανεξαρτησία και να προσαρμόζονται σε περισσότερες κοινωνικές και εκπαιδευτικές καταστάσεις.
- Σχολική ηλικία (7-12 ετών): Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα παιδιά αναπτύσσουν ακόμη μεγαλύτερη ανεξαρτησία και αυτοπεποίθηση καθώς αποκτούν νέες δεξιότητες και αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες. Το άγχος αποχωρισμού είναι συνήθως πολύ λιγότερα έντονο σε αυτή την ηλικία.
- Εφηβική ηλικία (13-18 ετών): Καθώς οι έφηβοι αναπτύσσονται περαιτέρω και εξερευνούν την ανεξαρτησία τους, το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά συνήθως σε μια πιο ώριμη μορφή. Οι έφηβοι εξασκούν την ανεξαρτησία τους με το να αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες και αποφάσεις για τον εαυτό τους.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό, και η διάρκεια του άγχους αποχωρισμού μπορεί να διαφέρει από παιδί σε παιδί. Ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η στήριξη που παρέχουν οι γονείς και οι φροντιστές κατά τη διάρκεια αυτών των διαφορετικών φάσεων της ανάπτυξης.
Πώς εκδηλώνεται το άγχος αποχωρισμού, ανά ηλικία
Άγχος αποχωρισμού 6 μηνών – 18 μηνών
Το άγχος αποχωρισμού σε βρέφη και νήπια ηλικίας 6 μηνών έως 18 μηνών εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, ανάλογα το παιδί και το περιβάλλον του. Ορισμένα κοινά σημάδια και συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Κλάμα και ανησυχία: Τα βρέφη αυτής της ηλικίας μπορεί να κλαίνε όταν οι γονείς ή άλλα οικεία πρόσωπα προσπαθούν να τα αφήσουν για μικρά χρονικά διαστήματα. Αυτό το κλάμα είναι μια αντίδραση στον φόβο τους για τον αποχωρισμό.
- Επιδίωξη φυσικής επαφής: Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία μπορεί να αναζητούν την φυσική παρουσία των γονιών τους, όπως να αγκαλιάζουν ή να κρατιούνται από αυτούς συχνά.
- Αντίδραση σε ξένα πρόσωπα: Συχνά, τα βρέφη και τα νήπια αυτής της ηλικίας μπορεί να δείξουν ανησυχία ή να κλαίνε όταν είναι κοντά σε άγνωστα πρόσωπα.
- Δυσκολία στην προσαρμογή: Όταν τα παιδιά αυτής της ηλικίας βρίσκονται σε νέα περιβάλλοντα ή καταστάσεις, όπως παιδικούς σταθμούς, μπορεί να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν, και αυτό μπορεί να συνοδεύεται από κλάματα και ανησυχία.
- Αύξηση της ανάγκης για αγκαλιές και φροντίδα: Τα παιδιά αυτής της ηλικίας ενδέχεται να απαιτούν περισσότερη αγκαλιά και φροντίδα από τους γονείς τους.
Αυτά τα συμπτώματα είναι φυσιολογικά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της ανάπτυξης και εκδηλώνονται ως αντίδραση στον φυσιολογικό φόβο του αποχωρισμού. Είναι σημαντικό να παρέχετε στα παιδιά σας αγάπη, ασφάλεια και στήριξη κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης της ανάπτυξής τους, και να είστε υπομονετικοί καθώς το άγχος αποχωρισμού μετριάζεται με την πάροδο του χρόνου.
Άγχος αποχωρισμού από 2 ετών – 5 ετών
Το άγχος αποχωρισμού σε παιδιά ηλικίας 2 ετών έως 5 ετών εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι αυτό είναι μια φυσιολογική φάση της ανάπτυξης των παιδιών και συνήθως υποχωρεί με την ωριμότητα. Ορισμένα από τα κοινά σημάδια και συμπτώματα του άγχους αποχωρισμού σε αυτήν την ηλικία περιλαμβάνουν:
- Κλάμα και ανησυχία κατά τη διάρκεια της αποχώρησης: Όταν οι γονείς προσπαθούν να αποχωριστούν από το παιδί, μπορεί να προκαλείται κλάμα και ανησυχία. Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία είναι συναισθηματικά συνδεδεμένα με τους γονείς τους και είναι φυσιολογικό να ανησυχούν ότι μπορεί να τους εγκαταλείψουν.
- Αντίδραση στον χωρισμό: Τα παιδιά μπορεί να δείχνουν αντίδραση όταν οι γονείς τους ετοιμάζονται να φύγουν, όπως να προσκολλιούνται στα πόδια τους ή να προσπαθούν να τους κρατήσουν από το να φύγουν.
- Δυσκολία στην προσαρμογή: Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία μπορεί να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις, όπως το νηπιαγωγείο, όπου πρέπει να περάσουν χρόνο μακριά από τους γονείς τους.
- Νυχτερινοί εφιάλτες ή ανήσυχος ύπνος: Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να επηρεάσει τον ύπνο του παιδιού.
Για να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει το άγχος αποχωρισμού σε αυτήν την ηλικία, είναι σημαντικό να είστε υποστηρικτικοί. Ενθαρρύνετε την ανεξαρτησία του παιδιού με μικρά βήματα και προσφέρετε αγάπη και ασφάλεια. Σταδιακά, το παιδί θα μάθει να διαχειρίζεται καλύτερα το άγχος του αποχωρισμού καθώς αναπτύσσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία.
Άγχος αποχωρισμού και ενήλικες – συνεχίζει να εμφανίζεται;
Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να επηρεάσει και τους ενήλικες, αν και ο τρόπος και οι παράγοντες που το προκαλούν μπορεί να διαφέρουν από αυτούς των παιδιών. Συνήθως, στους ενήλικες, το άγχος αποχωρισμού αναφέρεται σε συναισθηματική ανησυχία ή δυσφορία που προκαλείται όταν κάποιος πρέπει να απομακρυνθεί από κάτι ή κάποιον που θεωρεί σημαντικό για αυτόν. Αυτό μπορεί να συμβαίνει σε διάφορες περιστάσεις, όπως:
- Σχέσεις: Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις μεταξύ ενηλίκων, τους φίλους, την οικογένεια, και τους συναδέλφους. Αυτό μπορεί να συμβαίνει όταν κάποιος πρέπει να απομακρυνθεί από αυτούς τους ανθρώπους λόγω φυσικής απόστασης, χωρισμού, ή άλλων αιτίων.
- Εργασία: Στον εργασιακό τομέα, οι ενήλικες μπορεί να έρθουν αντιμέτωποι με το άγχος αποχωρισμού, όταν θα πρέπει να αφήσουν την εργασία τους, να αποχωριστούν τους συναδέλφους τους ή να αντιμετωπίσουν αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον.
- Αλλαγές στη ζωή: Οι αλλαγές στη ζωή, όπως μια μετακόμιση, ένα διαζύγιο, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή η αλλαγή στην κατάσταση της υγείας, μπορούν να προκαλέσουν άγχος αποχωρισμού.
Το άγχος αποχωρισμού στους ενήλικες μπορεί να εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη, ανησυχία, ανασφάλεια και δυσκολία στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις. Η συνεργασία με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του άγχους αποχωρισμού.
Τι είναι το μοντέλο προσαρμογής του Βερολίνου;
Η μέθοδος αυτή προσαρμογής εισάγει ομαλά το νεαρό νήπιο στο περιβάλλον του παιδικού σταθμού καθώς και στην επαφή του με τους επαγγελματίες φροντιστές, έχοντας κοντά του τον βασικό του φροντιστή. Η φάση εγκλιματισμού λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια των 2 εβδομάδων. Προκειμένου να διευκολυνθεί ένας ήπιος, χωρίς άγχος, εγκλιματισμός, δεν γίνεται κανένας αποχωρισμός κατά την αρχική φάση των 3 ημερών. Η μητέρα ή ο πατέρας είναι παρόντες και αποτελούν το «ασφαλές καταφύγιο» του παιδιού, αλλά παραμένουν όσο το δυνατόν πιο παθητικοί.
Την 4η ημέρα, γίνεται η πρώτη απόπειρα αποχωρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την αντίδραση του παιδιού, η διάρκεια του αποχωρισμού αυξάνεται σταδιακά κάθε μέρα. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης σταθεροποίησης το παιδί παραμένει μόνο του με τον/ την παιδαγωγό για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στην τελική φάση ο γονέας δεν παραμένει πλέον στον παιδικό.
Εάν το παιδί δεν δέχεται τον αποχωρισμό και κατά τη διάρκεια της απουσίας των γονιών δεν μπορεί η νηπιαγωγός να το καθησυχάσει για σταθερά μεγάλο χρονικό διάστημα – εάν δηλαδή το παιδί χρειάζεται μεγαλύτερη διάρκεια προσαρμογής – οι απόπειρες αποχωρισμού θα πρέπει να επαναληφθούν μετά από 1 εβδομάδα.
Η προσαρμογή του παιδιού έχει ολοκληρωθεί, όταν ο/η νηπιαγωγός μπορεί να χρησιμεύει ως «ασφαλές καταφύγιο» και όταν το παιδί δέχεται να παρηγορηθεί από αυτή.
Πώς αναπτύσσω ασφαλή προσκόλληση με το παιδί μου;
Η ασφαλής προσκόλληση αρχίζει να αναπτύσσεται όταν ο φροντιστής αντιλαμβάνεται τις ανάγκες του παιδιού και είναι διαθέσιμος να ανταποκριθεί κατάλληλα σε αυτές.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των βρεφών με ασφαλή δεσμό προσκόλλησης είναι η ενεργητική επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους γονείς τους, το αίσθημα εμπιστοσύνης που βιώνουν προς αυτούς όταν είναι λυπημένα και η άνετη εξερεύνηση του περιβάλλοντος σε συνθήκες που αντιλαμβάνονται την παρουσία των φροντιστών (Sroufe, 2005).
Ο φροντιστής χαρακτηρίζεται ως δοτικός προς το βρέφος, δίνοντάς του το χώρο ταυτόχρονα να κάνει τις επιλογές του ελεύθερα και να λαμβάνει αποφάσεις. Συνεπώς, παρατηρείται υψηλή φροντίδα και περιορισμένη υπερπροστασία (Bretherton, 2000).
Προσκόλληση στη μαμά – Τελικά είναι υγιής;
Η συναισθηματική προσκόλληση ενός παιδιού στη μητέρα του, γνωστή και ως “μητρική συναισθηματική προσκόλληση,” είναι μια φυσιολογική και υγιής διαδικασία στην ανάπτυξη ενός παιδιού. Η μητρική συναισθηματική προσκόλληση εκδηλώνεται όταν το παιδί αναπτύσσει έναν ιδιαίτερα στενό συναισθηματικό δεσμό με τη μητέρα του.
Οι λόγοι για τους οποίους αναπτύσσεται αυτή η προσκόλληση με τη μητέρα συνήθως περιλαμβάνουν:
- Φυσιολογία: Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών και ετών της ζωής ενός παιδιού, η μητέρα παρέχει βασικές ανάγκες όπως τροφή, ζεστασιά και αγκαλιές. Αυτό ενισχύει τον συναισθηματικό δεσμό.
- Χρόνος: Η μητέρα συνήθως περνά περισσότερο χρόνο με το μωρό από οποιονδήποτε άλλον, και αυτός ο χρόνος ενισχύει την σχέση.
- Ευαισθησία: Οι μητέρες συνήθως είναι πιο ευαισθητοποιημένες στις ανάγκες του μωρού τους και ανταποκρίνονται γρηγορότερα και πιο αποτελεσματικά σε αυτές.
Η μητρική συναισθηματική προσκόλληση είναι σημαντική για την ανάπτυξη του παιδιού, καθώς το βοηθά να νιώθει ασφάλεια και αγάπη. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να επιτραπεί στο παιδί να αναπτύξει σχέσεις και με άλλα σημαντικά άτομα στη ζωή του, όπως ο πατέρας, οι παππούδες, οι θείοι και οι φίλοι. Αυτό βοηθά στην ευρύτερη κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Από την Αναστασία Κόντη, babysitter της Nannuka.
Βιβλιογραφία:
Bowlby, J. (1988). Attachment, communication, and the therapeutic process. A securebase: Parent-child attachment and healthy human development, 137-157.
Bowlby, J. (1979). The bowlby-ainsworth attachment theory. Behavioral and Brain Sciences, 2(4), 637-638.
Feldman, R. (2009). Εξελικτική ψυχολογία δια βίου ανάπτυξη. Τόμος Α’ (Η. Μπεζεβέγκης Επιμ.). Gutenberg.
Άλλες πηγές:
