Εκτιμώμενος χρόνος ανάγνωσης: 13 λεπτά
Κάλαντα Χριστουγέννων η ιστορία
Πολλές φορές, έχουμε αναρωτηθεί είτε ως παιδιά, είτε ως ενήλικες, πώς ξεκίνησαν τα Κάλαντα Χριστουγέννων;
Τα κάλαντα πήραν το όνομα τους από τις καλένδες του Ιανουαρίου. Οι καλένδες ήταν οι πρώτες ημέρες των Ρωμαϊκών μηνών και συγγενείς και φίλοι αντάλλασσαν επισκέψεις και δώρα, που ήταν μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες, χυλό και μικρά νομίσματα.
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα. Πιστεύεται ότι η ιστορία έχει τις ρίζες της στο βαθύ παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Έχουν βρεθεί αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα.
Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.
Τα κάλαντα είναι Ελληνικό έθιμο που διατηρείται ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι δύο μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο και περιμένοντας να λάβουν γλυκίσματα χριστουγεννιάτικα ή και χρήματα.
Πότε λέμε τα κάλαντα;
Τα Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.
Να τα πούμε;
Εφόσον η απάντηση είναι Ναι! Ας δούμε τα κάλαντα ανά όλη την Ελλάδα!
Καλήν εσπέραν άρχοντες,
αν είναι ορισμός σας,
Χριστού τη Θεία γέννηση,
να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον,
εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρεται η φύσης όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών,
και ποιητής των όλων.
Κάλαντα Χριστουγέννων Σμύρνης
Καλὴν ἐσπέραν ἄρχοντες κι ἂν εἶναι ὁρισμός σας,
Χριστὸς γεννᾶται σήμερον ἐν Βηθλεὲμ τῇ πόλει.
Ἐν τῷ σπηλαίῳ τίκτεται, ἐν φάτνῃ τῶν ἀλόγων.
Κερὰ ψηλή, κερὰ λιγνή, κερὰ καμαροφρύδα.
Κερά μ᾿ ὅταν στολίζεσαι νὰ πᾶς στὴν ἐκκλησία.
Ἔχεις καὶ κόρην ἔμορφη ποὺ δὲν ἔχει ἱστορία.
Μῆδε στὴν πόλη βρίσκεσαι, μῆδε στὴν Καισαρεία.
Ἔχεις καὶ γιὸν στὰ γράμματα, ὑγιὸν εἰς τὸ ψαλτήρι.
Νὰ τὸν ῾ξιώσει καὶ ὁ Θεός, νὰ βάλει πετραχῆλι.
Κρητικά κάλαντα Χριστουγέννων
Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη θεία Γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται χαίρετ’ η κτίσις όλη.
Εντός σπηλαίου τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα.
Φτάσαντες εις Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτώσι
πού εγεννήθη ο Χριστός να πάν να τον ευρώσι!
Διά Χριστόν ως ήκουσε ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχθηκε έγινε θηριώδης.
Ότι πολλά φοβήθηκε διά τη βασιλεία
μην του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξία.
Κράζει τους μάγους και ρωτά πού ο Χριστός γεννάται;
Εις Βηθλεέμ ηξεύρομεν ως η γραφή διηγάται.
Γεννάται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρών οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες
και στο μελισσοβότανο να λούζονται οι κυράδες.
Κερά ψηλή κερά λιγνή κερά καμαροφρύδα
κερά μου τον υγιόκα σου και τον πρωτότοκό σου
για λούστονε για χτένιστον για στείλτον στο σχολειό του
να τονε δείρει ο δάσκαλος με τρία κλωνάρια μόσχο*
και να του σκούξουν τα παιδιά: μωρέ μοσκοδαρμένε
μωρέ και πούν’ τα γράμματα, μωρέ και πουν ο νούς σου;
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και κρουσταλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα
Aπού τον έχεις τον υγιό το μοσχοκανακάρη
λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι
και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Έχετε γιο στα γράμματα που σέρνει το κοντύλι
να του τ΄αξώσει ο Θεός να βάλει πετραχήλι.
Επόμαμε του γιόκα σας να πούμε και τση κόρης
έχετε κόρη όμορφη γραμματικός τη θέλει
μ’ αν είναι και γραμματικός πολλά προυκιά γυρεύγει.
Είπαμε δα για την κερά ας πούμε και τση βάγιας
άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνέρι
και κάτσε και ντουσούντισε ήντα θα μασ-ε φέρεις.
Για απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι
κι από τον πείρο του βουτσού να πιούμε μια γεμάτη.
Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
κι αν το΄χει κάνει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι
κι από το πιθαράκι σου λάδι ένα κουρουπάκι
κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ’ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα****
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα,
Ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».
Μικρασιάτικα κάλαντα Χριστουγέννων (Ερυθραίας)
Χριστούγεννα – πρωτούγεννα, πρώτη, πρώτη γιορτή του χρόνου.
Εβγάτε νιοι και μάθετε, που ο, που ο Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι ανατρέφεται, με μέ-, με μέλι και με γάλα.
Το μέλι τρων οι άρχοντες, το γά-, το γάλα οι αφεντάδες,
και το μελισσοβότανο, το λού-, το λούζονται οι κυράδες.
Σ΄ αυτό το σπίτι πούρθαμε, τα ρα-, τα ράφια είν’ ασημένια,
του χρόνου σα ξανάρθομε, νάναι, νάναι μαλαματένια.
Σ’ αυτά τα σπίτια πούρθαμε, πέτρα, πέτρα να μη ραΐσει,
κι ο νοικοκύρης κ’ η κερά, χίλια, χιλιά χρονιά να ζήσει.
Πολλά ‘παμε τ’ αφέντη μας, ας που, ας πούμε της κεράς μας,
κερά ψηλή, κερά λιγνή, κερά, κερά καμαροφρύδα,
έχεις και κόρην όμορφη, που δε, που δεν έχει ιστορία,
μηδέ στη πόλη βρίσκεται μηδέ, μηδέ στη Καισαρεία.
¨Εχεις και γιον στα γράμματα, υγιόν, υγιόν εις το ψαλτήρι,
να τον αξιώσει ο Θεός, να βα, να βάλει πετραχήλι.
Κάλαντα Χριστουγέννων Αρτάκης (Κυζίκου) Μικράς Ασίας
Καλήν εσπέραν άρχοντες
άν είναι ορισμός σας
Χριστού τή Θεία γέννηση
νά πώ στ’ αρχοντικό σας
Χριστός γεννάται σήμερον
έν Βηθλεέμ τή πόλη
οί ουρανοί αγάλλονται
χαίρει ή κτήσις όλη
Έν τώ σπηλαίω τίκτεται
έν φάτνη τών αλόγων
ό βασιλεύς τών ουρανών
καί ποιητής τών όλων
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι
τό δόξα έν υψίστοις
καί τούτον άξιον εστί
ή τών ποιμένων πίστις
Έκ τής Περσίας έρχονται
τρείς μάγοι μέ τά δώρα
άστρο λαμπρό τούς οδηγεί
χωρίς νά λείψει ώρα
Φτάσαντες είς Ιερουσαλήμ
μέ πόθο ερωτώσι
πού εγεννήθη ό Χριστός
νά πάν’ νά τόν ευρώσι
Διά Χριστόν ώς ήκουσε
ό βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχτηκε
κι έγινε θηριώδης
Ότι πολλά φοβήθηκε
διά τή βασιλεία
μή τού τήν πάρει ό Χριστός
καί χάσει τήν αξία
Κράζει τούς μάγους καί ρωτά
πού ό Χριστός γεννάται
είς Βηθλεέμ ηξεύρωμεν
ώς ή Γραφή διηγάται
Τούς είπε νά υπάγουσι
καί όπου τόν ευρώσι
νά τόνε προσκυνήσωσι
νά πάν’ νά τού ειπώσι
Πώς θά υπάγει καί αυτός
γιά νά τόν προσκυνήσει
μέ δόλο ό μισάθεος
γιά νά τόν αφανίσει
Βγαίνουν οί Μάγοι τρέχουσι
καί τόν αστέρα βλέπουν
φώς θεϊκό κατήρχετο
καί μέ χαρά προστρέχουν
Γονατιστοί τόν προσκυνούν
καί δώρα τού χαρίζουν
σμύρνα χρυσούν καί λίβανο
θεό τόν εφημίζουν
Αφού τόν επροσκύνησαν
ευθύς πάλι μισεύουν
καί τόν Ηρώδη μελετούν
νά πάνε γιά νά εύρουν
Πλήν Άγγελος έξ ουρανού
ούτος τούς εμποδίζει
άλλην οδό νά πορευτούν
αυτός τούς διορίζει
Καί πάλι άλλος Άγγελος
τόν Ιωσήφ προστάζει
είς Αίγυπτο νά μεταβεί
καί εκεί νά ησυχάζει
Νά πάρει καί τήν Μαριάμ
ομού μέ τόν υϊό της
γιατί ό Ηρώδης τόν ζητεί
τόν τόκο τόν δικό της
Μή βλέποντας ό βασιλιάς
τούς μάγους νά γυρίζουν
είς Βηθλεέμ επρόσταξε
παιδί νά μήν αφήσουν
Όσα παιδιά εύρωσι
δύο χρονών καί κάτω
ευθύς νά τά περάσωσι
απ’ τά φρικτά σπαθιά των
Χιλιάδες δεκατέσσερεις
σφάζουν σέ μιά ημέρα
θρήνο κλαυθμό καί οδυρμό
είχε κάθε μητέρα
Καί εκπληρώθην τό ρηθέν
Προφήτου Ησαΐου
μετά τών άλλων προφητών
καί τού Ιερεμίου
Εδώ πού καλαντήσαμε
πέτρα νά μή ραγίσει
κι ό νοικοκύρης τού σπιτιού
χίλια χρόνια νά ζήσει.
Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων
Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον χα, καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα
Χα, καλόν παιδίν οψέ γεννέθεν
οψέ γεννέθεν, ουρανοστάθεν. Το εγέννεσεν η Παναΐα
Το ενέστεσεν αϊ-Παρθένος.
Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι
και εκατήβεν σο σταυροδρόμι Σταυρουδρόμιν και μυροδρομι Έρπαξαν άτόν οι χιλ’ Εβραίοι
χίλ’ Εβραίοι και μίρ’ Εβραίοι
χιλ’ Εβραίοι και μιρ’ Εβραίοι. Ασ’ ακρέντικα κι άσ’ σην καρδίαν
αίμαν έσταξεν, χολήν κι εφάνθεν.
ούμπαν έσταξεν και μύρος έτον μύρος έτον και μυρωδία. Εμυρίστεν ατ’ ο κόσμον όλεν
για μυρίστ’ άτό και σύ αφέντα. Σύ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα
Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρια
και θυμίζνε το νοικοκύρην
νοικοκύρη μ και βασιλέα. Δέβα σο ταρέζ και ελα σην πόρτας
δως μας ούβας και λεφτοκάρια
κι αν ανοι’εις μας χαραν σην πόρτα ‘σ.
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Θράκης
Χριστός γεννάται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι ή Παναγιά μας κοιλοπονούσε
Κι η Παναγιά μας κοιλοπονούσε
κοιλοπονούσε παρακαλούσε
Κοιλοπονούσε παρακαλούσε
όλους τους άγιους τους άι Αποστόλους
Όλους τους άγιους τους άι Αποστόλους
τρεις αποστόλοι μαμμή γυρεύουν
Τρεις αποστόλοι μαμμή γυρεύουν
μαμμή γυρεύουν για μήλο τρέχουν
Οι άι Αποστόλοι για μήλο τρέχουν
ώσπου να πάνε κι ώσπου να έρθουν
Η Παναγιά μας ξελευτερώθει
μέσα στις δάφνες μεσ΄ στα λουλούδια
Μέσα στις δάφνες μέσ΄ στα λουλούδια
κάνει τον ήλιο και το φεγγάρι
Κάνει τον ήλιο και το φεγγάρι
σαν ήλιος λάμπει σαν νιό φεγγάρι
Σαν ήλιος λάμπει σαν νιό φεγγάρι
σ΄ αυτό το σπίτι του νοικοκύρη
Σ΄ αυτό το σπίτι του νοικοκύρη
στη φαμελιά του και στα παιδιά του
Κάλαντα Χριστουγέννων Ικαρίας
Ζακυνθινά κάλαντα πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο κύρης ο καλός, να ζήσει κι η κυρά του
όλα του κόσμου τα καλά να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τ’ αρχοντόπουλο πού ‘χει καρδιά μεγάλη
σε μας και στην παρέα μας ένα φλουρί να βγάλει.
Θρακιώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Ανατολικής Θράκης)
Σούρβα σούρβα, γιρό κουρμί
γιρό κουρμί, γιρό σταυρί
σαν ασήμι, σαν κρανιά
κι του χρόν’ ούλ’ γιροί,
ούλ’ γιροί καλόκαρδοι.
Σούρβα σούρβα για χαρά
γιά σταφίδις, γιά παρά
γιά καρύδις, γιά μπαντέμια
γιά ένα ξυλουκέρατου.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός
άγιος και πνευματικός,
στη γη, στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
κι όλους μας καταδέχεται
από την Καισαρεία,
συ ’σαι αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
την μοίρα του την έλεγε
και το χαρτί ομίλει,
άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη.
Κεφαλονίτικα κάλαντα πρωτοχρονιάς
Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει
ο μήνας που μας έρχεται το χρόνο φανερώνει.
Τραλαλά…
Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε
τον άγιο με όργανα και με φωνές να πούμε.
Τραλαλά…
Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες
και με το καλωσόρισες καλές σας εορτάδες
Τραλαλά…
Και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια
και με το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.
Τραλαλά…
Μακεδονίτικα κάλαντα πρωτοχρονιάς
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός
ήρθα να σας χαιρετίσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας ιεράρχης θαυμαστός
εις την οικογένειά σας νά ‘ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά,
σας αφήνω “καληνύχτα” και του χρόνου με υγειά.
Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Κρήνης-Τσεσμέ)
Αρχιμηνιά κερά κι αρχιχρονιά, κι αρχή καλός μας χρόνος
κι εκεί που βγήκε κερά μου ο Χριστός, τριώ χρονών παιδάκι
όλο τον κόσμο κερά μου γύρισε, σαν το καλογεράκι
Κι εκεί που περιπάτησε, χρυσή μηλίτσα βγήκε
και μες τα φύλλα κερά μου της μηλιάς, δυό μήλα χρυσομήλα
οποιός τα πάρει κερά μου χρύσωσε, ο ήλιος της ημέρας
το φεγγαράκι κερά μου της νυκτός, που βγαίνει την εσπέρα
Σ’ αυτά τα σπίτια κερά μου τα ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα
που ‘ναι οι πέτρες κερά μου μάλαμα, το χώμα με ασήμι
και μεσ’ τη μέση κερά μου του σπιτιού, κοιμάται Άγιος Βασίλης
Ποιος είναι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα τον εξυπνήσει
εγώ είμαι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα τον εξυπνήσω
δω μου και μήλα κερά μου δώδεκα, κυδώνια δεκαπέντε
και μια φασκιά κερά μου απ’ το νερό, να πα τον εξυπνήσω
Ξύπνα αφέντη, αφέντη τσ’ αφεντιάς, και μη πολυκοιμάσαι
γιατί ο ύπνος κερά μου ο πολύς, μαραίνει και χαλάσε
σ’ αυτό το σπίτι κερά μου που ‘ρθαμε, τα ράφια είναι ξυλένια
του χρόνου σα ξανάρθωμε, να ‘ναι μαλαματένια
Για σφάξε τε κερά τον πετεινό, σφάξε τε και τη κότα
δω μας και μας κερά τον κόπο μας, να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου κι αρχή του χρόνου.
Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου πάντα του χρόνου.
Αρχή μήλον εν κι αρχή κυδών εν κι αρχή κυδών εν
Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον το μυριγμένον.
Εμυρίστεν ατό ο κόσμος όλον ο κόσμος όλον.
Για μύριστ ατό και εσύ αφέντα καλέμ αφέντα.
Λύσον την κεσέ σ και δος παράδας και δος παράδας.
Κι αν ανιοιείς μας χαράν σην πόρτας σ χαράν σην πόρτας σ.
Ευχές Χρόνια Πολλά, πάντα και του χρόνου Καλή χρονία και σ όλα τα σπίτ(ι)α υείαν κι ευλοίαν.
Τα θεοφάνεια εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου, ενώ τα κάλαντα λέγονται την Παραμονή 5 Ιανουαρίου.
Κάλαντα Φώτων
Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός,
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Όργανο βαστάει, κερί κρατεί,
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό,
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
Καλημέρα, καλημέρα,
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
