Εκτιμώμενος χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά
Η κατάθλιψη μετά τη γέννα
Η περίοδος της λοχείας συνιστά μια σημαντική φάση ζωής που συνοδεύεται από εξίσου σημαντικές αλλαγές, ψυχοσωματικές, οικογενειακές και κοινωνικές.
Στο πλαίσιο αυτό, ένα ποσοστό 10%-20% των μητέρων, μπορεί να εμφανίσει επιλόχειο κατάθλιψη , συνήθως μέσα στις πρώτες 4 εβδομάδες μέχρι και 6 μήνες μετά τον τοκετό, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για την γέννηση του πρώτου παιδιού ή έχουν προηγηθεί και άλλοι τοκετοί.
Σύμφωνα με το 5ο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για την Ταξινόμηση των Ψυχικών Διαταραχών ( DSM V),πρόκειται για διαταραχή της διάθεσης ή αλλιώς συναισθηματική διαταραχή, και αφορά στην εμφάνιση συμπτωμάτων που μπορεί να επιμένουν μέσα στη διάρκεια της ημέρας για συνεχόμενο διάστημα πάνω από 2 εβδομάδες από τον τοκετό.
Συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης
- καταθλιπτική διάθεση
- έντονο άγχος και πανικός
- ξέσπασμα με κλάμα πέρα από τη συνηθισμένη διάρκεια του φυσιολογικού κλάματος (που συνήθως διαρκεί 3-7 μέρες μετά τον τοκετό) και χωρίς προφανή αιτία
- γενικότερη απώλεια ενδιαφέροντος και για δραστηριότητες που προηγουμένως έδιναν χαρά ή και για απλές βασικές φροντίδες της καθημερινότητας (προετοιμασία φαγητού, φροντίδα προσωπικής υγιεινής, φροντίδα του βρέφους)
- έλλειψη ενδιαφέροντος για το βρέφος και δυσκολία στην συναισθηματική σύνδεση μαζί του
- απώλεια ενεργητικότητας( κόπωση, εξάντληση), ή ψυχοκινητική διέγερση
- διαταραχές στον ύπνο(αϋπνία, υπνηλία μέσα στη μέρα)
- διαταραχές στην όρεξη(ανορεξία ή υπερφαγία)
- οξυθυμία, ευερεθιστότητα ή απάθεια
- δυσκολία ή αδυναμία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων
- αυτοκτονικός ιδεασμός
- σκέψεις ανικανότητας
- σκέψεις ανησυχίας για την υγεία και την ασφάλεια του βρέφους(με τρόπο ψυχαναγκαστικό),
- σκέψεις που τρομάζουν τη μητέρα(π.χ. να βλάψει το μωρό) χωρίς πρόθεση αντίστοιχης πράξης κι ενοχές σε σχέση με τις σκέψεις αυτές, και με την γενικότερη κατάσταση που αισθάνεται και επειδή δεν αισθάνεται μόνο χαρούμενη από τον ερχομό του παιδιού
- καμία αναφορά στο βρέφος ή συνεχής αναφορά σε αυτό
- γενικότερη συναισθηματική απόσυρση
- γενικότερη δυσκολία λειτουργικότητας στην καθημερινότητα.
Αιτιολογία κατάθλιψης
- η άμεση μεταβολή (πτώση) των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, τα οποία κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είχαν αυξηθεί στο δεκαπλάσιο και μετά τον τοκετό επανέρχονται στα επίπεδα πριν την εγκυμοσύνη,
- γενετική προδιάθεση
- νευροβιολογικοί παράγοντες
- η ψυχοσύνθεση του ατόμου
- διαταραχή στη λειτουργία του θυρεοειδούς
- έλλειψη ύπνου
- προηγούμενο ιστορικό με κατάθλιψη ή και άλλο ψυχιατρικό ιστορικό
- προηγούμενο οικογενειακό ψυχιατρικό ιστορικό
- αμφιθυμία για την εγκυμοσύνη
- όχι καλή εμπειρία τοκετού/δύσκολος τοκετός
- όχι αρκετά καλή σχέση με το σύντροφο
- μονογονεϊκή οικογένεια
- οικονομική δυσχέρεια
- επαγγελματική αστάθεια
- αποστασιοποίηση κοινωνική
- ψυχοπιεστικά γεγονότα που πυροδοτούν άγχος ή θλίψη(π.χ. πένθος, διαζύγιο απώλεια εργασίας κτλ.)
- έλλειψη επαρκούς υποστηρικτικού συστήματος για την μητέρα(π.χ. σύντροφος, συγγενείς, φίλοι).
Διαφορική διάγνωση
Η επιλόχειος κατάθλιψη διαχωρίζεται από την επιλόχεια μελαγχολία ή θλίψη (γνωστή ως maternity blues ή baby blues), όπως και από την επιλόχεια ψύχωση.
Η επιλόχεια μελαγχολία αφορά στην παροδική φυσιολογική δυσθυμία που παρουσιάζει η πλειοψηφία των μητέρων μετά τον τοκετό, με ήπιες σε ένταση συναισθηματικές διακυμάνσεις όπως λύπη, κλάμα, ευερεθιστότητα, άγχος, σύγχυση, οι οποίες παρουσιάζονται μεταξύ της 3ης και 10ης ημέρας μετά τον τοκετό(συνήθως κορυφώνονται την 4η ημέρα),και σταδιακά υποχωρούν εντός 2 εβδομάδων μετά τον τοκετό.
Η επιλόχεια ψύχωση, είναι αρκετά σοβαρή διαταραχή και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και να ζητείται άμεσα η βοήθεια από ψυχίατρο. Εμφανίζεται σε ποσοστό 0,1%-0,2%,παρουσιάζεται στις 2 πρώτες εβδομάδες μετά τον τοκετό και περιλαμβάνει ψυχωσικά χαρακτηριστικά , όπως ακραία αποδιοργάνωση στη σκέψη, παραληρητικές ιδέες που αφορούν στο βρέφος (π.χ.ότι είναι δαιμονισμένο ή ότι έχει ειδικές δυνάμεις), ψευδαισθήσεις(π.χ. η μητέρα αντιδρά σε ερεθίσματα ακουστικά, οσφρητικά, απτικά σαν να υπάρχουν ενώ δεν υπάρχουν), περίεργη συμπεριφορά και σκέψεις να βλάψει το έμβρυο που μπορεί και να τις βάλει σε εφαρμογή γι’ αυτό και χαρακτηρίζε-ται επείγουσα ψυχιατρική κατάσταση.
Θεραπεία για την κατάθλιψη
Η επιλόχεια κατάθλιψη είναι σημαντικό να θεραπευθεί έγκαιρα. Η μητέρα που εμφανίζει συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης, χρειάζεται να καταλάβει ότι δεν πρέπει να νιώθει ενοχή και να απευθυνθεί άμεσα για βοήθεια σε κάποιον ειδικό που εμπιστεύεται. Ο δισταγμός στις περιπτώσεις αυτές λειτουργεί επιβαρυντικά.
Παράλληλα, προτείνεται η συνεργασία της μητέρας με το υποστηρικτικό σύστημα των οικείων σε εκείνη προσώπων, καθώς και η συνεργασία του υποστηρικτικού συστήματος με τους θεράποντες ειδικούς.
Επιπρόσθετα, σε συνδυασμό με την επίσημη θεραπευτική γραμμή, έχει δειχθεί ότι είναι ιδιαίτερα επιβοηθητική η θεραπεία με ασκήσεις yoga ειδικές για την λοχεία, θεραπευτικό μασάζ για την μητέρα όπως προτείνει η νευρορεφλεξολο-γία και η εκμάθηση ειδικού βρεφικού μασάζ που θα παρέχει η ίδια η μητέρα προς το βρέφος, κάτι που θα την βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη συναισθηματικού δεσμού μαζί του(σημείωση: η nannuka διαθέτει ειδικό εκπαιδευμένη στο βρεφικό μασάζ που σας διδάσκει να το παρέχετε εσείς στο βρέφος).
Τέλος, στο πλαίσιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης ανήκει και η πρόληψη, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει την αναγνώριση των γυναικών με δυνητικό κίνδυνο, την εκπαίδευση σχετικά με την περίοδο πριν και μετά τον τοκετό και τα πιθανά συμπτώματα που χρήζουν προσοχής καθώς και την πριν και μετά τον τοκετό συμμετοχή σε ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Σημαντικές Διευκρινήσεις
Μητέρες:
- η επιλόχεια κατάθλιψη δε σημαίνει ότι είστε ανίκανες ή κακές μητέρες ή ότι δεν πρόκειται να τα καταφέρετε. Δεν είναι ντροπή να ζητήσετε βοήθεια. Είναι απαραίτητο και ανακουφιστικό. Αν δεν γνωρίζετε κάποιον επαγγελματία ειδικό ζητήστε είτε από μέλος του οικείου σας περιβάλλοντος που εμπιστεύεστε, και από την/τον γυναικολόγο σας, ή τον οικογενειακό γιατρό, να σας προτείνουν κάποιον ειδικό.
- Υπάρχουν ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης για εγκυμονούσες γυναίκες και μητέρες που βρίσκονται στην λοχεία. Συνήθως τα μαιευτήρια οργανώνουν τέτοιες ομάδες ή και επαγγελματίες που ειδικεύονται σε αυτές. Προτείνεται ιδανικά ο συνδυασμός της ατομικής με την ομαδική ψυχοθεραπεία.
- Σημαντική η διαφορά της επιλόχειας μελαγχολίας που είναι συνήθης, από την επιλόχειο κατάθλιψη, τα συμπτώματα της τελευταίας, περιγράφονται αναλυτικά πιο πάνω, είναι έντονα, εμφανίζονται στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και διαρκούν και μετά την 2η εβδομάδα από τον τοκετό. Μην περιμένετε να δείτε πως θα εξελιχθούν τα συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης. Συζητήστε με σημαντικά πρόσωπα ή/και με άλλα άτομα εμπιστοσύνης από το οικείο υποστηρικτικό σας περιβάλλον και απευθυνθείτε άμεσα σε ειδικό.
Υποστηρικτικό περιβάλλον
(σύντροφος, συγγενείς, φίλοι κ.α), αν αναγνωρίσετε κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα στη μητέρα που βρίσκεται στη λοχεία, ενθαρρύνετε την έκφραση των συναισθημάτων της και συζητήστε μαζί της να επισκεφθείτε κάποιον ειδικό για να λάβει την κατάλληλη θεραπεία, ώστε να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα και να υποστηριχθεί συστηματικά με επίσημη θεραπευτική γραμμή. Μπορείτε να τα εντοπίσετε στην πρώτη επίσκεψη στο νεογέννητο.
Χρειάζεται διακριτική παρατήρηση και προσοχή μην φτάσουμε στα άκρα και την υπερβολή. Είναι σημαντικό να αποφύγουμε την υπερπροστασία , να μην προκαλούμε φόβο στη μητέρα και περισσότερη συναισθηματική φόρτιση , ούτε όμως και να υποτιμούμε την κατάστασή της νομίζοντας πως η μητέρα είναι κακομαθημένη και το παρακάνει.΄Οταν παρατηρείτε τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης και ότι τα συμπτώματα επιμένουν και μετά την 2η εβδομάδα από το τοκετό και πριν επιδεινωθεί η κατάσταση, ή/και αν νιώθετε φόβο ή ανησυχία για την μητέρα ή/και το βρέφος, ζητήστε άμεσα την συμβουλή ειδικού.
Η ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τον τρόπο προσέγγισης της μητέρας και διαχείρισης της επιλόχειας κατάθλιψης από την μεριά σας ως υποστηρικτικό περιβάλλον, συμβάλλει σημαντικά. Να θυμάστε χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση.
Ειδικοί (γιατροί και θεραπευτές)
Eίναι εξαιρετικά σημαντικό να συνεργάζονται υπεύθυνα και αρμονικά μεταξύ τους για την ψυχοσωματική υγεία και ευημερία της μητέρας, του βρέφους, της οικογένειας και εν τέλει της κοινωνίας γενικότερα. Στους ειδικούς, εκτός από τους θεράποντες ιατρούς (γυναικολόγους, οικογενειακούς γιατρούς, ψυχιάτρους ή άλλους ιατρούς ανάλογα και με το ιατρικό ιστορικό της μητέρας), συγκαταλέγονται και οι ομοιοπαθητικοί( υπάρχουν μητέρες που ήδη συνεργάζονται με ομοιοπαθητικούς), και οι ψυχολόγοι-ψυχοθεραπευτές. Ειδικά για τους ψυχοθεραπευτές καλό θα ήταν να υπάρχει προηγούμενη εμπειρία και να ειδικεύονται στην ψυχολογία-ψυχοθεραπεία πριν και μετά τον τοκετό.
Για την κατάθλιψη γενικότερα
Σύμφωνα με τον Σκοτ Πεκ, ψυχίατρο και συγγραφέα ,στο βιβλίο του «Ο Δρόμος ο Λιγότερο Ταξιδεμένος»(εκδ.1985), στην ενότητα με τίτλο «η υγιεινότητα της κατάθλιψης»(σελ.67) , η υγιής φυσιολογική κατάθλιψη συνδέεται με μια εξελικτική διαδικασία παραίτησης από τον «παλιό εαυτό», δηλαδή από «προσφιλείς ιδέες και παλαιούς τρόπους ενέργειας και θεώρησης των πραγμάτων»(1985,σελ.68-69), η οποία (διαδικασία) αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ψυχικής ,πνευματικής ανάπτυξης.
Δηλαδή, όπως εξηγεί, η ανάπτυξη είναι συνυφασμένη με την διαδικασία παραίτησης από «τον τρόπο που ήταν τα πράγματα», που τώρα πια δεν είναι δημιουργικός και τονίζει ότι πολλοί άνθρωποι που προσέρχονται για ψυχιατρική μέριμνα λόγω κατάθλιψης, την αποδίδουν σε άλλους παράγοντες ή γεγονότα και δεν συνειδητοποιούν ότι η κατάθλιψη φανερώνει την ανάγκη μιας σημαντικής αλλαγής για μια επιτυχημένη και εξελικτική προσαρμογή, που προϋποθέτει την αναγνώριση ότι ο «παλιός εαυτός» και «ο τρόπος που ήταν τα πράγματα», είναι ξεπερασμένοι.
Επιπρόσθετα, όπως αναφέρει «πολλοί άνθρωποι είτε δε θέλουν είτε δεν μπορούν να υποφέρουν τη θλίψη να παραιτηθούν από τα παραβλάσταρα που είναι ανάγκη να αποκοπούν. Κατ’ ακολουθίαν, προσκολλώνται, συχνά για πάντα, στα παλιά τους πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς και έτσι αποτυχαίνουν να περάσουν οποιαδήποτε κρίση, να αναπτυχθούν πραγματικά και να γνωρίσουν την χαρούμενη αίσθηση μιας δεύτερης γέννησης που ακολουθεί το επιτυχημένο πέρασμα σε μεγαλύτερη ωριμότητα»(1985,σελ.69).
Η αναφορά στον συγκεκριμένο ψυχίατρο-συγγραφέα και σε κάποια από τα αποσπάσματα που αφορούν στην υγιεινότητα της κατάθλιψης, δεν έχει σκοπό να υποτιμήσει την σοβαρότητα της επιλόχειας κατάθλιψης που είναι και η θεματική του άρθρου. Επιλέχθηκε λόγω της διαφορετικής οπτικής και προσέγγισης της κατάθλιψης, για την ανακούφιση και αισιοδοξία που προσφέρει αυτή η οπτική μέσα από τα μάτια ενός έμπειρου ψυχίατρου, την εμβάθυνση που προτείνει και την διεύρυνση του πνεύματος στην οποία συμβάλλει.
Με αγάπη για την ζωή.
